Murat AKSOY

Cümlenin kuruluşunda yer alan kelime ve kelime gruplarını, cümleyi oluşturan ögeleri ve bunların özelliklerini bilmek, kurallı ve doğru cümle kurma becerisini geliştirmeye yardımcı olacaktır.

Aşağıdaki örnekleri incelerken kelime ve kelime grupları arasında ilginin nasıl kurulduğuna, asıl ve yardımcı unsurların sırasına dikkat ediniz.



1. Bileğin gücü, yürekten gelir.

gelir: yüklem

bileğin gücü: özne

yürekten: dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı)

Yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumlu, yapısına göre basit cümledir.

2. Kabukta dolaşan böcek, meyvenin tadını alamaz.



alamaz: yüklem

kabukta dolaşan böcek: özne

meyvenin tadını: belirtili nesne

Cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumsuz, yapısına göre basit cümledir.

3. Timsahın ağzını düşünen, kıymetli inciye kavuşamaz.

(Sâdi)

kavuşamaz: yüklem

timsahın ağzını düşünen: özne

kıymetli inciye: dolaylı tümleç

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumsuz, yapısına göre basit cümledir.



4. Suçlar insanların yüzünde görünseydi, aynalar satılmazdı.

(Peter Ustinov)

satılmazdı: yüklem

aynalar: belirtisiz nesne

suçlar insanların yüzünde görünseydi: asıl cümlenin zarf tümleci görevindeki bu yan cümlenin ögeleri de şunlardır: görünseydi yüklem, suçlar özne, insanların yüzünde dolaylı tümleç.

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı; yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumsuz, yapısına göre şartlı birleşik cümledir.

5. Gençler grup hâlinde, yetişkinler ikişer ikişer, ihtiyarlar yalnız yürürler.

Burada üç tane cümle vardır.

yürürler: (ortak) yüklem

gençler, yetişkinler, ihtiyarlar: Her biri ayrı ayrı öznedir.

grup hâlinde, ikişer ikişer, yalnız: ayrı ayrı, zarf tümleçleridir.



Yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumlu, yapısına göre bağımlı sıralı cümledir.

6. Brütüs?ün yaşadığı yerde Sezar ölmeye mahkûmdur.

(Schiller)

mahkûmdur: yüklem

Sezar: özne

Brütüs?ün yaşadığı yerde: dolaylı tümleç

ölmeye: dolaylı tümleç

Cümle, yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre isim, anl***** göre olumlu, yapısına göre basit cümledir.



7. Herkes insanlığı değiştirmeye çalışıyor, kimse kendini değiştirmeyi aklından geçirmiyor.

Burada iki cümle vardır. Birinci cümlenin ögeleri:

çalışıyor: yüklem

herkes: özne

insanlığı değiştirmeye: dolaylı tümleç

İkinci cümlenin ögeleri:

aklından geçirmiyor: yüklem

kimse: özne

kendini değiştirmeyi: belirtili nesne

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre birincisi olumlu, ikincisi olumsuz, yapısına göre bağımsız sıralı cümledir.



8. Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendisinde kuvvet bulacaktır. (Atatürk)

kuvvet bulacaktır: yüklem

Türk çocuğu: özne

kendisinde: dolaylı tümleç

ecdadını tanıdıkça: zarf tümleci

daha büyük işler yapmak için: zarf tümleci

Yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumlu, yapısına göre basit cümledir.



9. Yarın bambaşka bir insan olacağım, diyorsun niye bugünden başlamıyorsun. (Epiktetos)

Bu cümle iç içe birleşik cümledir. Üç tane cümle vardır. Temel cümlenin ögeleri:

başlamıyorsun: yüklem

(sen): gizli özne

niye: zarf tümleci (soru zarfı)

bugünden: zarf tümleci (zaman zarfı)

Yan cümlenin ögeleri:

diyorsun: yüklem

(sen): gizli özne

Yarın bambaşka bir insan olacağım: yan cümlenin belirtisiz nesnesi.

Alıntı cümlenin ögeleri:

olacağım: yüklem

(ben) : gizli özne

yarın: zarf tümleci (zaman zarfı)

bambaşka bir insan: belirtisiz nesne

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre soru cümlesi, yapısına göre iç içe birleşik cümledir.



10. Züleyha, dayısı ile babası arasında geçen bu konuşmayı (aradan bu kadar sene geçmiş olmasına rağmen) gülmeden, kızmadan hatırlayamazdı.

(ReşatNuriGüntekin)

hatırlayamazdı: yüklem

Züleyha: özne

dayısı ile babası arasında geçen bu konuşmayı: belirtili nesne

gülmeden, kızmadan: zarf tümleçleri

aradan bu kadar sene geçmiş olmasına rağmen: edat grubu ara söz ola*rak kullanıldığı için cümle dışı unsurdur.

Yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anla*mına göre olumsuz, yapısına göre basit cümledir.

11. Çobanı aslan olan koyun sürüsü, çobanı koyun olan aslan sürüsünden daha iyidir. (Atasözü)

daha iyidir: yüklem

çobanı aslan olan koyun sürüsü: özne

çobanı koyun olan aslan sürüsünden: dolaylı tümleç

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre isim, anl***** göre olumlu, yapısına göre basit cümledir.

12. Hiçbir zaman çıktığın kapıyı hızla çarpma, geri dönmek isteyebilirsin.

İki cümle vardır. Birinci cümlenin ögeleri:

çarpma: yüklem

(sen): gizli özne

çıktığın kapıyı: belirtili nesne

hiçbir zaman: zarf tümleci (zaman zarfı)

hızla: zarf tümleci (hâl zarfı)

İkinci cümlenin ögeleri:

isteyebilirsin: yüklem

(sen): gizli özne

geri dönmek: belirtisiz nesne

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumlu, yapısına göre bağımlı sıralı cümledir.



13. Sahipsiz olan memleketin batması haktır;

Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktır.

(Mehmet Âkif)

Beyitte iki cümle vardır. Birinci cümlenin ögeleri:

haktır: yüklem

sahipsiz olan memleketin batması: özne

Bu cümle yükleminin yeri bakımından kurallı, yükleminin türüne göre isim, anl***** göre olumlu, yapısına göre basit cümledir.

İkinci cümlenin ögeleri:

batmayacaktır: yüklem

bu vatan: özne

sen sahip olursan: zarf tümleci

Yükleminin yeri bakımından kurallı; yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumsuz, yapısına göre şartlı birleşik cümledir.

14. Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel,

Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu

Bu derde düşmeden önce

(Orhan Veli Kanık)

(Şiiri kurallı cümle hâline getirirsek: Bu derde düşmeden önce şarkıla*rın bu kadar güzel, kelimelerinse kifayetsiz olduğunu bilmezdim.)

bilmezdim: yüklem

(ben): gizli özne

şarkıların bu kadar güzel, kelimelerinse kifayetsiz olduğunu: belirtili nesne

bu derde düşmeden önce: zarf tümleci (zaman zarfı)

Bu cümle yükleminin yeri bakımından devrik, yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumsuz, yapısına göre basit cümledir.



15. Doğduğumdan beridir âşığım istiklâle,

Bana hiç tasmalık etmiş değil, altın lâle.

(Mehmet Âkif)

İki cümle vardır. Birinci cümlenin ögeleri:

âşığım: yüklem

(ben): gizli özne

istiklâle: dolaylı tümleç

doğduğumdan beridir: zarf tümleci

İkinci cümlenin ögeleri:

hiç tasmalık etmiş değil: yüklem

altın lâle: özne

bana: dolaylı tümleç

Birinci cümle yükleminin yeri bakımından devrik, yükleminin türüne göre isim, anl***** göre olumlu, yapısına göre basit cümledir.

İkinci cümle yükleminin yeri bakımından devrik; yükleminin türüne göre fiil, anl***** göre olumsuz, yapısına göre basit cümledir.
lütfen not edin, rağmen olmamasına barkod ve ifade butonları gösterilen, halen kullanabilirler

Kurallara göz atmanız daha düzenli olmamızı sağlayacaktır.